Foto van werkbezoek aan Werkplein Eemsdelta dd 18 maart 2014
Twee op de drie ambtenaren vreest dat de strengere bijstandsregels die vanaf dit jaar gelden zullen zorgen voor meer agressie tegen medewerkers van de sociale dienst. Voorzitter René Paas van de vereniging van sociale diensten Divosa kijkt er niet van op. ‘Als door de nieuwe regels ambtenaren vaker de boodschapper van slecht nieuws worden, snap ik dat ze bang zijn voor agressieve reacties. Tegelijkertijd heeft diezelfde boodschapper ook een deel van de oplossing in handen.’
‘Laat ik voorop stellen dat agressie en intimidatie nooit acceptabel is’, zegt Paas. ‘Onacceptabel richting zowel de medewerkers achter de balie als richting de maatschappij. Want als je door middel van intimidatie iets voor elkaar krijgt, is dat slecht voor de democratie. Maar als je iets wilt doen tegen agressie moet je willen kijken naar de redenen achter de wanhoop. Want als je dik in de financiële problemen zit en dan wanhopig wordt omdat vertegenwoordigers van de overheid slecht nieuws hebben, sancties opleggen en streng zijn, snap ik wel dat mensen de neiging hebben agressief te worden. Ik wil dat niet vergoelijken, maar de angst voor agressie komt daar uit voort.’
De regels en verwachtingen rondom de bijstand zijn soms nauwelijks uit te leggen, vindt Paas. Hij noemt een jongen die bij zijn ouders inwoont en vanaf 1 juli een deel van zijn uitkering kwijt raakt. Of het oerwoud aan definities waardoor iemand wiens partner de gevangenis draait voor de sociale dienst geen partner meer, maar voor de belastingdienst wel. ‘Bovendien zijn er voor mensen in de bijstand 13 soorten toeslagen. Voor iemand met een laag IQ is het niet te doen om al die toeslagen bij elkaar te sprokkelen.’
In het voorkomen dat de vrees voor agressie bewaarheid wordt, heeft de ambtenaar zelf een belangrijke rol, denkt de voorzitter van Divosa. Verwachtingen managen, bijvoorbeeld. ‘Als de verwachtingen hooggespannen zijn, is het loket vaak een koude douche. Dat kan een bron van agressie zijn. Dus wees duidelijk. Leg uit wat de wet is, wat de verplichtingen zijn en dat je die de volgende keer moet controleren. Laat ook zien dat je een bondgenoot bent. Al moet je slecht nieuws brengen, je kunt wel meedenken om een oplossing te creëren.’ Ook is meer aandacht nodig voor mensen die een standaardgesprek niet kunnen volgen, zoals mensen met een psychische aandoening. ‘Die behoeven extra aandacht, soms niet eens van de sociale dienst’, vindt Paas. ‘In grotere steden hebben ze daar bijzondere loketten voor en in kleinere gemeenten moet gezorgd worden voor een actieve lijn met hulpverleners.’
Maar de echte oplossing ligt niet bij de uitvoerder. In Den Haag moeten ze maar eens af van het idee dat alles in wetten en regels te vatten is, vindt Paas. ‘De regelzucht om vanuit Den Haag alles te beheersen, zet de ambtenaar voor problemen. Die kan steeds moeilijker maatwerk leveren en dat is wat mogelijk moet zijn, vooral in complexe gevallen. De overheid moet wetten maken voor zo’n 90 tot 95 procent van de mensen. Ambtenaren kunnen prima de rest verstandig behandelen.’
Maatwerk dus. Paas is niet de eerste en de enige die ervoor pleit. Maar is dat er dan helemaal niet? Deels wel, vindt Paas. En professionals moeten niet nalaten de ruimte die er is te nemen. ‘Er is wel degelijk ruimte om bij niet-verwijtbare fouten af te zien van een boete.’ Volgens Paas is het zaak dat de politiek de cirkelredenering doorbreekt van meer regels, meer overtredingen, meer wantrouwen en dus nog meer regels. ‘Den Haag moet stoppen om het nog ingewikkelder te maken. Niet voor bijstandsgerechtigden en niet voor de ambtenaren die het moeten uitvoeren. Want dat zijn de mensen die jouw ambities waar moeten maken. En dan moet je als overheid op die professionals durven te vertrouwen.’